Wat is nepnieuws?
Nepnieuws is onjuiste of misleidende informatie die zich voordoet als echt nieuws. Nepnieuws valt in het algemeen in twee categorieën:
- Bewust onjuiste verhalen – dat wil zeggen dat de mensen die deze verhalen publiceren weten dat ze onjuist zijn, maar ze toch publiceren. De reden daarvoor kan zijn dat ze de publieke opinie willen manipuleren of dat ze verkeer naar een bepaalde website willen leiden.
- Verhalen die deels waar zijn, maar voor een groot deel niet kloppen. De reden daarvan kan zijn dat de schrijver van het verhaal niet alle feiten heeft gecontroleerd of bepaalde aspecten heeft overdreven om een bepaald punt te maken.
Misinformatie is geen nieuw fenomeen. De term 'nepnieuws' werd al in de 19e eeuw gebruikt, maar internet en sociale media hebben het gebruik en de verspreiding ervan getransformeerd. In het pre-internettijdperk kregen mensen hun nieuws uit vertrouwde mediabronnen, en de journalisten die dit nieuws leverden waren gebonden aan strenge gedragscodes. Dankzij internet ontstonden er nieuwe manieren om nieuws en informatie te publiceren, delen en consumeren, met relatief weinig regulering of redactionele normen. Veel mensen krijgen hun nieuws nu via sociale media of andere online bronnen, maar het is niet altijd gemakkelijk vast te stellen welke verhalen geloofwaardig zijn en welke onwaar zijn.
Soorten nepnieuws
Er bestaan verschillende soorten nepnieuws, afhankelijk van de beweegredenen van degene die het nieuws naar buiten brengt. Bijvoorbeeld:
Clickbait
Sensatie verkoopt. Bizarre of rare verhalen en vervormde beelden krijgen meer clicks en worden vaker online gedeeld. Bij clickbait gaat het om verhalen die specifiek zijn gemaakt om meer bezoekers naar een website te lokken en zo de advertentie-inkomsten voor de eigenaar van de website te vergroten, vaak ten koste van de waarheid en nauwkeurigheid.
Propaganda
Hierbij gaat het om onware of verdraaide verhalen, geschreven om het publiek te misleiden en een politieke agenda of bevooroordeeld standpunt te promoten.
Journalistiek van slechte kwaliteit
Soms hebben journalisten geen tijd om alle feiten te controleren voordat ze hun tekst publiceren. Dit kan ertoe leiden dat onbedoelde fouten nepnieuws worden. Betrouwbare nieuwsbronnen zullen fouten in hun verhalen echter altijd corrigeren en eerlijk zijn tegenover hun lezers wanneer ze een fout hebben gemaakt.
Misleidende koppen
Soms is een verhaal in grote lijnen waar, maar wordt een sensationele of misleidende kop gebruikt om lezers ertoe te verleiden erop te klikken. Dit kan leiden tot nepnieuws, omdat op sociale media vaak alleen de kop en een fragment van het artikel worden weergegeven. Dit nepnieuws kan zich snel verspreiden.
Bedrieglijke content
Hierbij wordt gedaan alsof onware, verzonnen verhalen afkomstig zijn van echte nieuwsbronnen om het publiek te bedriegen of misleiden.
Satire of parodie
Soms wordt nepnieuws gepubliceerd om als entertainment te dienen. Zo maken satirische verhalen gebruik van humor, ironie of overdrijving om grappen te maken over het nieuws of beroemdheden. Deze verhalen proberen niet het publiek te misleiden, het is immers niet de bedoeling om ze serieus te nemen. Een voorbeeld van een Nederlandse satirische website is De Speld.https://www.thedailymash.co.uk/
Het komt weleens voor dat prominente politici verhalen waar ze het niet mee eens zijn – en die feitelijk en gecontroleerd zijn – als nepnieuws bestempelen. Omdat de term 'nepnieuws' niet eenduidig is en voor verschillende mensen verschillende dingen betekent, kan erover getwist worden. In 2018 heeft de Britse regering de term verbannen uit officiële stukken en documenten, omdat men vond dat de term zo slecht was gedefinieerd dat deze eigenlijk betekenisloos was. In plaats daarvan gebruiken ze in het Verenigd Koninkrijk nu de termen 'misinformatie' en 'desinformatie' om onware verhalen mee aan te duiden:
- Desinformatie – onware of misleidende verhalen die met opzet worden gemaakt en gedeeld, vaak door een schrijver die hiervoor financiële of politieke beweegredenen heeft.
- Misinformatie – dit betreft ook onware of misleidende verhalen, maar in dit geval zijn de verhalen mogelijk niet met opzet gemaakt of gedeeld met de bedoeling om te misleiden.
Hoe werkt nepnieuws?
Nepnieuws wordt vaak verspreid door nepnieuwssites, die proberen betrouwbare nieuwsbronnen te evenaren in een poging om geloofwaardig over te komen. Onderzoek laat zien dat onware berichten dankzij sociale media sneller kunnen worden verspreid – sneller zelfs dan echt nieuws. De reden daarvoor is dat nepnieuws zo is gemaakt dat het de aandacht trekt en op de emoties van mensen werkt. Daarom bevat nepnieuws vaak bizarre beweringen of verhalen die angst of boosheid oproepen.
Op sociale media krijgt content vaak prioriteit op basis van betrokkenheidsstatistieken – dat wil zeggen op basis van hoe vaak de content wordt gedeeld en geliked – in plaats van op hoe nauwkeurig of goed onderzocht de content is. Dankzij deze benadering kunnen clickbait, onredelijke overdrijvingen en misinformatie zich gemakkelijk verspreiden. Socialemediabedrijven worden meer gezien als een platform dan als een uitgever. Dat betekent dat ze niet dezelfde juridische aansprakelijkheid hebben als de traditionele media. Dit zou kunnen veranderen naarmate het politieke en juridische landschap zich ontwikkelt.
Bots op sociale media kunnen nepnieuws verspreiden doordat ze massaal berichten produceren en verspreiden, ongeacht de geloofwaardigheid van hun bronnen. Bots kunnen online nepaccounts aanmaken, die vervolgens volgers, erkenning en autoriteit krijgen. Sommige bots zijn geprogrammeerd om misinformatie te verspreiden.
Ook trollen – internetgebruikers die bewust proberen ruzie uit te lokken of mensen boos te maken – spelen een rol in het verspreiden van nepnieuws. Soms krijgen ze betaald om voor politieke doeleinden te trollen. De termen 'trollenboerderij' of 'trollenfabriek' worden soms in deze context gebruikt om te verwijzen naar geïnstitutionaliseerde groepen trollen die proberen politieke besluitvorming te beïnvloeden.
Soms maakt nepnieuws gebruik van deepfakes. Dit zijn nepvideo's die gebruikmaken van digitale software, machine learning en face-swaps. Afbeeldingen worden gecombineerd tot nieuw beeldmateriaal dat gebeurtenissen of handelingen laat zien die in het echt nooit hebben plaatsgevonden. De resultaten kunnen zeer overtuigend zijn en zijn soms moeilijk als onecht te herkennen.
Voorbeelden van nepnieuws
Nepnieuws over corona
De COVID-19-pandemie bood een vruchtbare bodem voor onjuiste online informatie, met talloze voorbeelden van nepnieuws gedurende de crisis. Een hardnekkig voorbeeld van nepnieuws op sociale media was de bewering dat er een verband bestaat tussen 5G-technologie en de verspreiding van het virus – zogenaamd omdat 5G het immuunsysteem onderdrukt en het virus via radiogolven communiceert. Deze beweringen waren niet waar en werden door officiële bronnen herhaaldelijk weerlegd, maar werden desondanks toch veel gedeeld.
De Amerikaanse presidentsverkiezingen in 2016
Nepnieuws en misinformatie vormden een groot probleem tijdens de Amerikaanse verkiezingen in 2016, waarbij over het hele politieke spectrum onjuiste en misleidende beweringen werden gedaan. Uit één analyse kwam naar voren dat tieners in Macedonië verantwoordelijk waren voor een groot deel van het nepnieuws dat tijdens de verkiezingen werd gegenereerd. Ze hadden gemerkt dat hoe meer extreem partijpolitieke verhalen ze maakten, hoe meer mensen erop klikten en de verhalen deelden, en hoe meer geld ze uiteindelijk verdienden.
Bomaanslag tijdens de marathon van Boston
Na de bomaanslag tijdens de marathon van Boston in 2013 circuleerden onjuiste berichten op het internet, die beweerden dat de bomaanslag een omslachtige truc van de Amerikaanse regering was. Na terroristische activiteiten duiken overal ter wereld complottheorieën op. Het is een veelgehoord verhaal dat dergelijke operaties worden uitgevoerd 'onder een valse vlag', oftewel door de staat of een geheime groep intriganten die anderen de schuld willen geven of dekking willen bieden aan andere activiteiten.
Kim Jong-un – de meest sexy man ter wereld?
In 2012 verscheen op de satirische website The Onion een artikel waarin werd beweerd dat de Noord-Koreaanse dictator Kim Jong-un was verkozen tot de meest sexy man ter wereld. Volgens het artikel "was de hartenbreker uit Pyongyang de droom van iedere vrouw". Als voorbeeld van hoe satire soms verkeerd kan worden begrepen in verschillende culturen, namen verschillende publicaties in China – waaronder de online versie van de krant van de Communistische Partij – het bericht voor waar aan.
Wat zijn de gevaren van nepnieuws?
Mensen nemen vaak belangrijke beslissingen op basis van wat ze lezen in het nieuws, bijvoorbeeld op wie ze gaan stemmen of welke medische behandeling ze willen als ze ziek zijn. Daarom is betrouwbaar nieuws zo belangrijk. De gevaren van nepnieuws zijn onder andere:
- Als mensen geen onderscheid kunnen maken tussen echt nieuws en nepnieuws, ontstaan verwarring en misverstanden over belangrijke maatschappelijke en politieke kwesties. Als mensen over de hele linie het gevoel krijgen dat je 'niets meer kunt vertrouwen wat je leest', ondermijnt dit het algemene vertrouwen in legitieme nieuwsbronnen.
- Onware en misleidende verhalen over medische behandelingen of ernstige ziektes, zoals kanker of COVID-19, zouden ertoe kunnen leiden dat mensen beslissingen nemen over hun gezondheid op basis van misinformatie.
- Veel nepnieuws is gemaakt om maatschappelijke conflicten aan te wakkeren en te intensiveren. Wanneer partijen die tegenover elkaar staan elk hun eigen 'feiten' hebben, leidt dit tot meer polarisatie in de samenleving en kan dat van invloed zijn op de verkiezingsuitslagen.
- Universiteiten en hogescholen verwachten dat studenten gebruikmaken van kwalitatief goede informatiebronnen voor hun opdrachten. Studenten die bronnen met onjuiste of misleidende informatie gebruiken, zouden een lager cijfer kunnen krijgen.
Nepnieuws herkennen
Je vraagt je misschien af hoe je nepnieuws kunt herkennen op Facebook en andere socialemediasites. En hoe vermijd je nepnieuws als student? Of hoe voorkom je dat je per ongeluk misinformatie deelt online? Hieronder vind je tien tips om misinformatie te identificeren, nepnieuwssites te herkennen en na te denken voordat je iets deelt:
- Controleer de bron:
Controleer het webadres van de pagina die je bekijkt. Bij de naam van een nepnieuwssite zie je soms spelfouten in de URL of minder gebruikelijke domeinextensies, zoals '.infonet' of '.offer'. Is het een site die je niet kent, kijk dan bij de tekst Over ons. - Controleer de auteur:
Doe onderzoek naar de auteur om erachter te komen of deze geloofwaardig is. Is de auteur bijvoorbeeld echt, heeft hij of zij een goede reputatie en schrijft hij of zij over zijn of haar specifieke vakgebied, heeft hij of zij een bepaalde agenda? Bedenk wat de beweegredenen van de schrijver zouden kunnen zijn. - Controleer andere bronnen:
Wordt het verhaal ook gebracht door andere gerenommeerde nieuwszenders of nieuwsmedia? Worden in het verhaal geloofwaardige bronnen geciteerd? Professionele wereldwijde nieuwsagentschappen hebben redactionele richtlijnen en doen aan uitgebreide fact-checking, dus het is een goed teken als zij het nieuws ook brengen. - Blijf kritisch denken:
veel nepnieuws is goedgeschreven, op een manier die sterke emotionele reacties zoals angst of boosheid oproept. Blijf kritisch denken en vraag jezelf af: waarom is dit verhaal geschreven? Wil het verhaal een bepaalde kwestie of agenda onder de aandacht brengen? Is het de bedoeling dat ik doorklik naar een andere website? - Controleer de feiten:
Geloofwaardige nieuwsverhalen bevatten veel feiten: gegevens, statistieken, citaten van deskundigen, enzovoorts. Als deze ontbreken, vraag jezelf dan af waarom. Berichten met onware informatie bevatten vaak onjuiste datums of aangepaste tijdlijnen. Het is daarom een goed idee om te kijken wanneer het artikel is gepubliceerd. Is het een recent of een oud nieuwsverhaal? - Controleer de reacties:
Zelfs als het artikel of de video legitiem is, kan het zijn dat de reacties eronder dat niet zijn. Links of reacties die onder de content zijn geplaatst kunnen automatisch zijn gegenereerd door bots of zijn gepost door mensen die zijn ingehuurd om misleidende of verwarrende informatie naar buiten te brengen. - Controleer je eigen vooroordelen:
We hebben allemaal vooroordelen. Hebben deze misschien invloed op de manier waarop je op het artikel reageert? Sociale media kunnen echokamers creëren door je verhalen aan te bieden die overeenkomen met je bestaande browsegewoontes, interesses en meningen. Hoe meer we kennisnemen van diverse bronnen en standpunten, hoe waarschijnlijker het is dat we de juiste conclusies kunnen trekken. - Controleer of het geen grap is:
Satirische websites zijn populair, en soms is het niet duidelijk of een verhaal gewoon een grap of een parodie is. Controleer of de website bekend staat om het publiceren van satire of grappige verhalen. - Controleer of de afbeeldingen betrouwbaar zijn:
Afbeeldingen die je ziet op sociale media kunnen bewerkt of gemanipuleerd zijn. Mogelijke aanwijzingen daarvoor zijn warping – waarbij rechte lijnen in de achtergrond er golvend uitzien –rafelige randen of een huidskleur die er te perfect uitziet. Bedenk ook dat een afbeelding waar op zich niets mis mee is, in een misleidende context kan worden gebruikt. Met tools zoals Reverse Image Search van Google kun je erachter komen waar een afbeelding oorspronkelijk vandaan komt en of deze is aangepast. - Gebruik een fact-checkingsite:
Een aantal van de meest bekende zijn:
Nepnieuws kan alleen bestaan als mensen die erin geloven de onjuiste informatie reposten, retweeten of op een andere manier delen. Als je twijfelt of een artikel betrouwbaar is of niet, wacht dan even en vraag je af of je het wel moet delen. Gebruik een antivirusoplossing zoals Kaspersky Total Security om er zeker van te zijn dat je veilig bent online. Dit programma beschermt je tegen hackers, virussen, malware en andere online dreigingen.
Gerelateerde artikelen:
