tips
Dankzij het internet hebben we toegang tot een potentieel oneindige hoeveelheid informatie, die vaak moeilijk te sorteren is, waardoor het lastig is om uit te vogelen wat er wel en niet waar is. We hebben allemaal krantenkoppen gezien als “Nederlandse wetenschappers bewijzen dat het coronavirus niet bestaat”, “Ongevaccineerde mensen worden in concentratiekampen in Australië vastgehouden” en “Met HIV besmette naalden in bioscoopstoelen geplaatst”. Dit zijn voorbeelden van mythes die zich op het wereldwijde web verspreiden en die we tegenwoordig meestal “fake news” noemen.
Veel mensen geloven fake news, ongeacht leeftijd of sociale status. Zo was een tech-vriend van middelbare leeftijd van mij onlangs schuimbekkend aan het vertellen dat de producten van McDonald’s ongeschikt zijn voor menselijke consumptie. Dit was hem via een TikTok-video verteld. Daarin zei een meisje dat chef-kok Jamie Oliver voor de rechter had bewezen dat het vlees in de hamburgers van McDonald’s “ongeschikt voor menselijke consumptie” was.
In slechts vijf minuutjes zoeken, was al te zien dat dit verhaal heel anders in elkaar zat. Er was helemaal geen rechtszaak, alleen een tv-show waarin de chef de hele voedselindustrie in de Verenigde Staten bekritiseerde. Even later brachten enkele journalisten de daaropvolgende wijziging in de receptuur van McDonald’s daarmee in verband. Het hele verhaal speelde zich af in 2011-2012. Deze mythe leeft nog altijd voort op zowel sociale netwerken als in verschillende lokale media.
We lachten er natuurlijk hartelijk om en vergaten het geschil. Niettemin is een belangrijke les dat informatie moet worden gecontroleerd, omdat nep-informatie op plekken kan worden gevonden waar je dat juist het minst verwacht. Wij stellen voor dat u informatie op basis van het volgende algoritme bekijkt om uit te vinden waar u begint met het ontrafelen van complexere en belangrijkere verhalen dan de “vlees-fail” van McDonald’s.
Zoek de bron van de informatie
Het eerste wat u moet doen, is nagaan waar de informatie vandaan komt. Er kunnen hier verschillende opties zijn. Mediakanalen, bloggers, messenger-kanalen en communities op sociale netwerken hebben meestal een bepaalde reputatie. Het is belangrijk te begrijpen dat zelfs de meest gerenommeerde en gerespecteerde media onzin kunnen publiceren. Grote mediabedrijven zoals BBC, The New York Times en Paris Match hebben allemaal meer dan eens fouten gemaakt. Deze verificatiefase is vooral nodig om bronnen te filteren die als “beslist niet te vertrouwen” zijn aangemerkt. Dit zijn bijvoorbeeld bronnen met humoristisch nieuws (zelfs serieuze journalisten geloven soms nepnieuws van onder meer The Onion) en allerlei vreemde WhatsApp-berichten die met de nodige voorzichtigheid moeten worden behandeld.
Zoek links naar de primaire bronnen
Alle informatie die beweert betrouwbaar te zijn, moet links bevatten naar originele bronnen. Een artikel of post zonder links mag niet worden vertrouwd. De volgende stap is het controleren van de links zelf. Alles hangt af van de details van het materiaal. Als er bijvoorbeeld in een tekst gebeurtenissen in het buitenland worden beschreven, moeten er links zijn opgenomen naar plaatselijke publicaties in de oorspronkelijke taal. Hoe weten de auteurs anders van de gebeurtenis? Verwijzingen naar officiële publicaties of wetenschappelijke studies zijn ook een goed teken van aannemelijkheid.
Controleer bepaalde feiten
Elk soort tekst-, video- of audiomateriaal bevat bepaalde feiten die door andere bronnen kunnen worden geverifieerd. Vaak gaat het om namen, data, geografische locaties, enkele wetenschappelijke feiten, enzovoort. Deze gegevens kunnen met een snelle internetzoekopdracht worden geverifieerd. De zoekmachinebedrijven zelf vertellen u meer over alle mogelijkheden van complexere zoekopdrachten. Dit materiaal zal u bijvoorbeeld helpen te begrijpen hoe u op de juiste manier naar informatie kunt zoeken op Google.
Als u meer dan twee of drie onnauwkeurigheden vindt, mag de tekst waarschijnlijk niet worden vertrouwd. Dit betekent niet altijd dat auteurs u moedwillig proberen te misleiden. Het is heel goed mogelijk dat zij, te goeder trouw, gewoon niet weten waar ze over schrijven.
Probeer achter de motieven van de bron te komen
De eerste drie tips hebben betrekking op het controleren van feiten, maar daarnaast is de toon waarop informatie wordt gepresenteerd ook van belang. Zelfs als de auteurs geen regelrechte leugens verspreiden, kunnen de juiste nadruk en zorgvuldig gekozen feiten in een artikel het beeld vertekenen en uw mening beïnvloeden. Daarom is het nuttig om de intenties of eventuele vooringenomenheid van de bron in aanmerking te nemen, want dat zal u helpen om de informatie objectiever te beoordelen.
Let goed op de details
Als de basisfeiten coherent lijken, let dan op de details: afbeeldingen, citaten, termen en veelvuldig gebruik van superlatieven. Laten we elk punt afzonderlijk behandelen:
- Afbeeldingen kunnen worden gewijzigd met behulp van Photoshop en andere bewerkingsprogramma’s. Om te zien of een afbeelding is gewijzigd, kunt u de oorspronkelijke afbeelding zoeken met Google image search of TinEye.
- Citaten worden vaak uit hun verband gerukt. Een recent voorbeeld is een citaat van het World Economic Forum: “You’ll own nothing. And you’ll be happy.” Zelfs een snelle internetzoektocht op de eerste woorden helpt meestal om het volledige plaatje te zien en te begrijpen wat iemand daadwerkelijk wilde zeggen.
- Auteurs kunnen een overvloed aan “slimme” woorden gebruiken om de lezer in verwarring te brengen, vooral in wetenschapsgerelateerde teksten. Wees niet lui – zoek de betekenis op van termen die belangrijk zijn om de materie te begrijpen. U hoeft geen gespecialiseerde publicaties op te zoeken om te weten dat u wordt voorgelogen – een paar muisklikken en Wikipedia zijn meestal al voldoende.
- “Dit is de belangrijkste wet uit de geschiedenis” of “Hier ziet u de eerlijkste politicus” zijn voorbeelden van superlatieven. Als een tekst er daar erg veel van bevat, is dat meestal geen goed teken. Waarschijnlijk proberen auteurs u ergens van te overtuigen of u iets te verkopen.
Let op de diversiteit van gevallen
Wanneer het gaat om teksten die verwijzen naar een of ander vermeend massaal verschijnsel, zoals het bericht dat “mensen na vaccinatie niet meer zwanger kunnen worden”, is het nuttig om alle mogelijke bronnen voor deze zoekopdracht te doorzoeken. U kunt zich het best concentreren op zaken als de naam of leeftijd van een deelnemer of ooggetuige, en de plaats en datum van de gebeurtenis. Als dergelijke belangrijke details in de verhalen herhaaldelijk overeenstemmen, is het waarschijnlijk een alleenstaand geval, en niet het massale verschijnsel dat u voorgespiegeld krijgt. Katharin Tai vertelde in haar presentatie op het Chaos Communication Congress meer over hoe je zulke gevallen kunt ontrafelen.
Gebruik hulpmiddelen die gespecialiseerd zijn in informatieverificatie
Het is natuurlijk onmogelijk om elke tekst die we op het internet zien, te controleren. Bovendien is het vaak onnodig, omdat professionals dit al voor ons hebben gedaan. In elk land zijn er media die gespecialiseerd zijn in het ontkrachten van mythes. Voordat u de bovenstaande lange procedure doorloopt, wilt u misschien eerst zien of dat niet al eerder is gedaan. Hier zijn een paar gerenommeerde feitencheckers van Engelstalige media:
- Snopes — dit hulpmiddel gebruikt een complex rating-systeem om fake news van de waarheid te scheiden, en dit helpt u te begrijpen of een verhaal waar is, simpelweg een leugen, of gewoon een foutje. Snopes onderzoekt verhalen over een grote verscheidenheid van onderwerpen, namelijk op het gebied van cultuur en geschiedenis, wetenschap en politiek.
- PolitiFact specialiseert, zoals de naam al aangeeft, in het checken van feiten als het om de politiek gaat. PolitiFact houdt zich vooral bezig met de binnenlandse agenda in de VS, maar onderzoekt ook de internationale politiek. Net als Snopes gebruikt PolitiFact een rating-systeem en deze versie kent 6 gradaties van “waarheid”. Binnen elke onderwerpcategorie kunt u statistieken zien over hoeveel van de verhalen waar zijn, meestal waar, soms waar, enzovoort, tot en met regelrechte leugens.
Het is goed te onthouden dat net als alle andere media ook fact-checkers fouten maken, en daarom is het ook zo belangrijk dat u de informatie zelf kunt controleren. Met een geoefend oog zult u snel begrijpen waar de fout in bepaalde redeneringen zit.
Niet al het fake news zijn opzettelijke leugens, vaak draait het simpelweg om fouten. Iedereen kan fake news geloven – in de regel biedt noch een hogere opleiding, noch levenservaring de garantie dat u er niet intrapt. Zorg er dus voor dat u informatie controleert, en dan natuurlijk vooral de informatie die invloed heeft op uw leven.
Om uw kennis over fact-checking uit te breiden, leest u het Verification Handbook, uitgegeven door Craig Silverman, een journalist en oprichter van Regret the Error. In dit boek vertellen verificatie-experts over hun strategieën en technieken. Het boek kan rechtstreeks van de officiële website gratis worden gedownload in het Engels en in verschillende andere talen.
