Informatiebeveiliging in Dune

Op het eerste gezicht lijkt het Dune-universum nogal wat gebrekkig in IT-opzicht. De mensheid bouwt dan wel ruimteschepen, maar vertrouwt ook op de menselijke geest om de vluchtroutes te berekenen. Mensen sturen troepen naar buitenaardse planeten, maar wisselen berichten uit via koeriers. Ze koloniseren andere werelden, maar leven zelf in een feodale samenleving.

Welke informatiebeveiliging valt er te bespreken? Nou, heel wat. Het speelt namelijk een grote rol in het door Frank Herbert gecreëerde universum.

Waarom het in het eerste boek zo slecht gesteld is met de technologie

Bijna alle technische rariteiten in het Dune-universum komen neer op een algemeen verbod: op een bepaald moment in de geschiedenis werd de mensheid geconfronteerd met een wereldwijde cyberdreiging en ondernam men radicale actie, waarbij de ons zo vertrouwde informatietechnologieën werden opgegeven en kunstmatige intelligentie en computers werden verboden.

Het eerste deel van de Dune-reeks gaat kort in op de redenen achter het verbod, en de vervolgen bevatten tegenstrijdige versies van het verhaal, maar het belangrijkste punt is dat de mensen in opstand kwamen tegen de machines en deze vernietigden. Met dit verbod werd het bezit van een “denkmachine” een halsmisdaad. In het hoofdgeschrift (de Oranje Katholieke Bijbel) staat categorisch: Gij zult geen machine maken naar het evenbeeld van een menselijke geest.

Omdat ze de gebruikelijke informatietechnologieën moesten vervangen, ontwikkelden de mensen hun geest op verbazingwekkende wijze. Er ontstonden hierdoor allerlei soorten leringen, scholen, sekten en ordes, evenals het vermogen van de mens om ingewikkelde mentale berekeningen uit te voeren, ruimteschepen door de opgevouwen ruimte te loodsen, de wereld te analyseren en zelfs de geest van anderen te beïnvloeden.

Om een over verschillende sterrenstelsels verspreide beschaving in goede banen te leiden, hebben de leiders van de mensheid bovendien het monarchale bewind, het feodalisme en het kastenstelsel opnieuw ingevoerd. Ondanks het verdwijnen van de computers heeft informatie (en dus ook informatiebeveiliging) echter een centrale rol in het leven van de mensen behouden.

Mentat als veiligheidsbeambten

Een Mentat is een mens die is opgeleid om als computer te functioneren en in staat is om enorme hoeveelheden informatie te verwerken. Naast het ontwikkelen van militaire strategie, is Thufir Hawat van Huize Atreides bijvoorbeeld verantwoordelijk voor:

• Het vinden van achterdeurtjes en kwetsbaarheden in het beveiligingssysteem van het kasteel;
• Achtergrondchecks van werknemers;
• Risicobeoordelingen

In andere woorden, hij vervult de rol van chief information security officer (CISO). Tegelijkertijd fungeert Hawat, die in wezen een organische computer is, ook als een levende veiligheidsmachine die alle bedreigende signalen analyseert en een oordeel velt (omdat hij paranoïde is, geeft hij ook af en toe een vals-positieve uitslag). Interessant is dat, te oordelen naar de Eerste Wet van Mentat, zoals geciteerd door Paul Atreides, hij aan gedragsanalyse-algoritmes werkt: “Een proces kan niet worden begrepen door het te stoppen. Begrip moet meegaan met de stroom van het proces, moet zich erbij aansluiten en meestromen.”

Tools voor de uitwisseling van informatie

Bij gebrek aan computers zijn radiocommunicatie en ouderwetse berichten de voornaamste middelen van informatie-uitwisseling geworden. Geen van beide methodes is bijzonder veilig; het boek beschrijft verschillende technieken die personages gebruiken om hun communicatiekanalen te beschermen. Daarnaast wordt een aantal veilige methodes voor informatie-uitwisseling genoemd voor persoonlijke ontmoetingen in aanwezigheid van potentiële vijanden.

Radiocommunicatie

Vandaag de dag kunnen radio-uitwisselingen met behulp van encryptie relatief veilig worden gedaan (als iemand afluistert, zal diegene geen woord verstaan), maar in de wereld van Dune, zonder “denkende machines”, moet informatie handmatig worden gecodeerd. Zo hebben de Atreides een specifieke “gevechtstaal” — een systeem van verbale boodschappen die de soldaten van de Duke kennen.

Deze methode is niet helemaal betrouwbaar. Hoe meer een geheime taal gebruikt wordt, hoe groter de kans dat een vijand hem kan kraken — vooral gezien het wijdverbreide gebruik van verouderde cryptoanalyse door de beulen van Huize Harkonnen.

Fysieke media

Het uitwisselen van berichten is een methode waarvan de zwakke punten al sinds de oudheid bekend zijn. Zo kan er een koerier worden bekeerd of gevangen worden genomen, of gewoon niet aankomen. Maar zelfs de zwakke punten kunnen een voordeel worden. De Harkonnens zorgen er bijvoorbeeld regelmatig voor dat hun boodschappers gepakt worden en de vijand van verkeerde informatie voorzien.

In het boek wordt ten minste één keer melding gemaakt van een zelfvernietigingssysteem van de expeditie dat gebruik maakt van een capsule om het materiaal van de drager van een bericht aan te tasten. De Bene Gesserit Organization heeft ook een geheime taal van stippen die er voor niet-ingewijden niet eens als informatie uitziet.

Informatiebeveiliging voor persoonlijke vergaderingen

Dune beschrijft twee manieren om persoonlijke ontmoetingen veilig te te laten verlopen. Ten eerste gebruiken de Atreides een systeem van geheime tekens om vrij grote hoeveelheden informatie uit te wisselen onder de neus van de vijand. Ten tweede wordt er een “kegel van stilte” geïnstalleerd in het paleis van Baron Harkonnen. Deze vervormt menselijke stemmen, waardoor mensen zonder angst voor afluisteraars kunnen spreken. Hoe deze technologie precies werkt, wordt niet verteld door de schrijver.

De menselijke factor

Omdat de “informatietechnologieën” in Dune zijn overgegaan in de hoofden van de Mentats, de Navigators, de Bene Gesserit-zusters, en andere vreemde wezens, is de menselijke factor zelfs nog belangrijker dan in de echte wereld van vandaag de dag. Dune is immers afgestapt van de algoritmes die mogelijk menselijke fouten of kwaadwillige bedoelingen van ingewijden zouden kunnen opsporen. Hier zijn Herberts voorspellingen vooral zeer pessimistisch: Individuen en hele facties plannen, verraden en lopen over; ze infiltreren spionagegroepen en ontfutselen informatie door middel van marteling. Bovendien bezitten de zusters Bene Gesserit de macht van de Stem, een methode van verbale manipulatie die mensen kan dwingen tegen hun wil in te handelen.

De Keizerlijke Conditionering, een eed van Hippocrates-achtige ontwikkeling van de medische school van Suk, bood enige hoop door, in theorie, te voorkomen dat Suk-artsen hun patiënten schade zouden berokkenen. Maar de Harkonnens vonden een manier om deze conditionering te doorbreken door psychologische druk uit te oefenen, veroorzaakt door het feit dat ereen geliefde gegijzeld werd.

We zijn benieuwd hoe Denis Villeneuve dat allemaal op het scherm gaat uitbeelden. Het is best mogelijk dat zijn versie van Frank Herberts wereld niet al te slecht is wat informatiebeveiliging betreft. David Lynch vond het bij zijn poging tot verfilming van het boek 1984 bijvoorbeeld gepast om vrij losjes om te gaan met de originele bron, en de makers van de nieuwe film zouden dit voorbeeld gevolgd kunnen hebben.